“İşi Düşmek” Bir Deyim Mi?
Sizce “işi düşmek” bir deyim midir? Eğer Türkçedeki deyimlerin gücünü gerçekten hissediyorsak, bu ifade de kesinlikle deyimler arasında yer almalı mı, yoksa sadece halk arasında yanlış bir kullanım mı? Bu yazıyı yazarken, cevabını aradığım bu soruyu sizinle tartışmak istiyorum. Çünkü, zaman zaman kabul ettiğimiz bazı deyimlerin dilimize ne kadar zararlı olduğu üzerine ciddi düşünmek gerekiyor.
—
İşi Düşmek: Gerçekten Bir Deyim Mi?
“İşi düşmek” ifadesini herkes duymuştur, değil mi? Yani birisi bir işi kaybettiğinde, bazen de bir iş fırsatından yoksun kaldığında bu ifade kullanılır: “Onun işi düştü.” Peki ama bu, Türkçede gerçek bir deyim mi? Ya da olması gereken bir deyim mi? Belki de başta çok masum ve sıradan bir ifade gibi gözüken bu deyimi irdelemek, dilin ne kadar dinamik ve bazen de hatalı bir biçimde evrildiğini gözler önüne serecek.
Evet, halk arasında bu tabir yaygın ve kullanılıyor ama dilbilimsel açıdan baktığımızda, bu ifade, deyim olma kriterlerine ne kadar uyuyor?
—
Deyim Nedir, Ne Değildir?
Bir deyim, dilde genellikle belirli bir anlam taşıyan, kelime ya da kelime grubu olarak kullanılan bir yapıdır ve anlamını kelimelerin bireysel anlamlarından bağımsız olarak taşır. Örneğin, “göz var nizam var” deyimi, gözlük ya da gözle ilgili bir anlam taşımaz; düzenli bir yaşamdan, düzenli bir çalışma biçiminden bahsedilir.
Peki, “işi düşmek” bu kurallara uyuyor mu? “İşi düşmek” kelime grubuna baktığınızda, aslında her iki kelimenin de net bir anlamı var: birisinin işinin kaybolması ya da bir fırsatın elinden kayıp gitmesi. Yani, deyimsel bir anlamdan çok, doğrudan kelime anlamını içeriyor. Bu noktada “işi düşmek”, bir deyim olmaktan çok, yanlış bir dil kullanımı gibi gözüküyor.
—
Dilin Evrimi ve “İşi Düşmek”
Şimdi, kabul edelim ki “işi düşmek” gibi ifadeler halk arasında oldukça yaygın ve dil, doğal olarak evrim geçirdiği için bazen hatalı kullanımlar da bir şekilde kabul görür. Bu, dilin gücüdür; bir kelimenin ya da ifadenin ne zaman halk arasında deyimleşeceği konusunda kesin bir sınır yoktur. Ancak burada asıl soru şu: Bu tür yanlış kullanımlar, dilin zenginliğine katkıda mı bulunuyor, yoksa dilin özünden sapmasına mı yol açıyor?
Örneğin, “işi düşmek” yerine doğru bir kullanım olabilir mi? Evet, aslında burada çok daha doğru bir deyim kullanmak mümkün: “İşi kaybolmak”, “işinden olmak” veya “işi elinden kaymak” gibi ifadeler, doğru anlamı verirken, deyim olma kriterlerine de uyuyor. Hatta dilin tarihsel birikimine baktığımızda, Türkçede “işi düşmek” yerine kullanılabilecek çok daha uygun deyimler mevcut.
—
Deyimlerin Toplumsal Yansıması
Her deyim, kültürün bir yansımasıdır. Türkçe’de deyimler genellikle günlük yaşamın içinden, toplumun ortak deneyimlerinden çıkar. Ancak “işi düşmek” gibi bir tabirin ne kadar yerleşik bir deyim olabileceği, dilin sadece anlamını değil, toplumsal yapıyı da nasıl etkilediği ile ilgilidir.
Çünkü “işi düşmek” ifadesinin toplumsal bir anlamı da vardır. İşini kaybeden, fırsatını yitiren kişi çoğu zaman toplum tarafından “başarısız” veya “şanssız” olarak etiketlenir. Bu deyimin, insanların başarısızlıkla ilişkilendirilen bir durumu dil aracılığıyla daha da normalleştiriyor olması, dilin toplumsal yapıya ne denli etki ettiğini gözler önüne seriyor. Belki de bu yüzdendir ki, bu deyim doğru olup olmadığına bakılmaksızın halk arasında bu kadar yaygındır. Ancak bunun anlamını sorgulamak, bizim dildeki gücümüzü de sorgulamamıza neden olabilir.
—
Sonuç: Dilin Geleceği ve “İşi Düşmek”
Sonuçta, “işi düşmek” ifadesi kesinlikle bir deyim olmaktan çok, halk arasında yanlış bir şekilde kullanılan ve dildeki evrim sürecine dahil olan bir ifadedir. Ancak bu dilsel gelişim üzerinde daha fazla düşünmek, dilin nasıl şekillendiğini anlamak ve bu tür yanlış kullanımların dilin doğru formuna zarar verip vermediğini tartışmak önemlidir.
Burada asıl soru şu: Hatalı dil kullanımlarını, toplumun doğal evriminin bir parçası olarak kabul etmeli miyiz, yoksa dilin korunmasına yönelik daha dikkatli olmalı mıyız? “İşi düşmek” ifadesinin hala deyimleşip yerleşmesi, dilin yanlış kullanımlarına ne kadar tolerans gösterdiğimizi bir kez daha düşündürmeli.
—
Şimdi sıra sizde: Bu yazı sizce dilin evrimi mi, yoksa dilin bozulması mı? Bu tartışmanın nereye gideceğini hep birlikte görelim.